Czy można uchylić zabezpieczenie?

Wielokrotnie w toku postępowań cywilnych, sąd udziela zabezpieczenia na wniosek powoda. Może ono przybrać różne postacie, w zależności od charakteru sprawy. Choć nie może ono zmierzać do zaspokojenia roszczenia, stanowi utrudnienie dla pozwanego, nakładając nań obowiązki bądź ograniczenia. Po upływie terminu na złożenie zażalenia na postanowienie w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia lub po orzeczeniu sądu drugiej instancji, oddalającego środek odwoławczy, orzeczenie staje się prawomocne. Czy jest możliwe, aby w toku postępowania uchylić takie zabezpieczenie?

Art. 742 § 1  k.p.c. stanowi, że obowiązany może w każdym czasie żądać uchylenia lub zmiany prawomocnego postanowienia, którym udzielono zabezpieczenia, gdy odpadnie lub zmieni się przyczyna zabezpieczenia. Jeżeli obowiązany złoży na rachunek depozytowy Ministra Finansów sumę zabezpieczenia żądaną przez uprawnionego we wniosku o udzielenie zabezpieczenia, zabezpieczenie upada. Przepis art. 754¹ § 3 stosuje się odpowiednio (Na wniosek obowiązanego sąd wydaje postanowienie stwierdzające upadek zabezpieczenia w całości albo w części).

W literaturze podnosi się, że wniosek o uchylenie lub zmianę prawomocnego postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia może być zgłoszony w każdym czasie, jednak dopiero po uprawomocnieniu się tego postanowienia. Do czasu uprawomocnienia się postanowienia obowiązany może w zażaleniu podnosić, że już po wydaniu orzeczenia zaistniały okoliczności uzasadniające uchylenie lub zmianę postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia (E. Stefańska [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz aktualizowany. Tom II. Art. 478-1217, red. M. Manowska, LEX/el. 2022, art. 742). Warto jednakże zwrócić uwagę, że w wyjątkowych sytuacjach, w których podniesienie określonych zarzutów przeciwko postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia było niemożliwe na etapie postępowania zażaleniowego, dopuszczalne jest powoływanie się na nie w omawianym wniosku, choć dotyczy to okoliczności sprzed uprawomocnienia się postanowienia (T. Partyk [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Art.506–1217. Tom II, red. O. M. Piaskowska, Warszawa 2024, art. 742).

Sąd Najwyższy w swoim Postanowieniu z dnia 30 kwietnia 2021 roku (I CSK 700/20, LEX nr 3171143) stwierdził, że wniosek o uchylenie lub zmianę prawomocnego postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia (art. 742 § 1 k.p.c.) jest szczególnym środkiem prawnym przysługującym obowiązanemu w sytuacji, gdy orzeczone zabezpieczenie stało się nieadekwatne do stanu faktycznego, który uległ zmianie po udzieleniu zabezpieczenia. W konsekwencji nie można żądać pozbawienia wykonalności postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia zaopatrzonego w klauzulę wykonalności lub wzmiankę o wykonalności, skoro wniosek o uchylenie lub zmianę postanowienia o zabezpieczeniu stanowi odpowiednik powództwa opozycyjnego dostosowany do specyfiki postanowienia zabezpieczającego.

Kluczowe będzie oczywiście przedstawienie stosownych twierdzeń oraz wniosków dowodowych. Jak orzekł Sąd Najwyższy w Postanowieniu z dnia 23 sierpnia 1989 roku (II CZ 135/89, LEX nr 8982), zasadność żądania dłużnika uchylenia lub zmiany prawomocnego orzeczenia tymczasowego, opartego na twierdzeniu, że odpadła lub zmieniła się przyczyna zabezpieczenia, uwarunkowana jest wykazaniem zmian jakie nastąpiły w stanie faktycznym sprawy stanowiącym podstawę wydania zarządzenia tymczasowego. Konieczne jest zatem rzetelne uzasadnienie faktyczne dla żądania obowiązanego. Pismo nie może bowiem oprzeć się wyłącznie na samym wniosku o zmianę lub uchylenie prawomocnego zabezpieczenia.

Co więcej, wskutek nowelizacji k.p.c. z dnia 4 lipca 2019 roku, sąd ma obowiązek wysłuchania uprawnionego, lecz nie musi wyznaczać rozprawy w przedmiocie rozpoznania wniosku obowiązanego. Art. 226¹ k.p.c. stanowi bowiem, że ilekroć ustawa przewiduje wysłuchanie stron lub innych osób, stosownie do okoliczności może się to odbyć przez: 1) wezwanie stron do złożenia odpowiednich oświadczeń na posiedzeniu albo 2) wyznaczenie terminu do zajęcia stanowiska: a) w piśmie procesowym lub b) za pomocą środków porozumiewania się na odległość, o ile dają one pewność co do osoby składającej oświadczenie.