ROZWÓD Oddalenie powództwa

W praktyce spraw rozwodowych dochodzi czasem do sytuacji, w których, pomimo niewzbudzających wątpliwości okoliczności stanu faktycznego, strona pozwana wnosi o oddalenie powództwa. Powodem takiego żądania jest zazwyczaj chęć utrzymania istniejącego małżeństwa, jakkolwiek może ona wynikać z różnych pobudek. Co jednak oznacza to dla uczestników postępowania?

Małżonek wnoszący powództwo ma w istocie utrudnione zadanie, ponieważ ciężar wykazania pozytywnych przesłanek rozwiązania małżeństwa przez rozwód, opisanych w art. 56 § 1 k.r.o. (trwały i zupełny rozkład pożycia) będzie musiał zostać przez niego wykazany bez potwierdzenia stanu faktycznego przez pozwanego. Oczywiście, w przypadkach szczególnie spornych, na przykład w sytuacji wytoczenia powództwa o rozwód z wyłącznej winy drugiej strony, pozwany posiada interes w próbie obalenia stanowiska powoda, jednakże nie musi on wcale zaprzeczać samemu faktowi  zupełnego rozkładu pożycia o trwałym charakterze. Będzie raczej starać się wykazać co najmniej winę obu stron postępowania. Tymczasem przypadek, w którym wnosi on o oddalenie powództwa, stanowi zaprzeczenie potrzeby rozwiązania małżeństwa. Powód musi zatem dołożyć szczególnych starań w zakresie przedstawienia materiału dowodowego, świadczącego o tym, że pomiędzy stronami nie ma już więzi duchowej, fizycznej ani ekonomicznej, a ten brak posiada charakter trwały, nie zaś przemijający. Wynika to z zasad prawa oraz postępowania cywilnego, zgodnie z którymi na stronie leży ciężar udowodnienia faktów mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy – zgodnie z wywodzonymi przez siebie skutkami prawnymi (art. 6 k.c. oraz art. 227 k.p.c.). Warto nadmienić, iż nawet w sprawach o rozwód Sąd nie ma obowiązku poszukiwania dowodów na okoliczność rozkładu pożycia. Jeśli strony nie wykażą w tym względzie inicjatywy dowodowej, powództwo powinno zostać oddalone z powodu braku wykazania rozpadu pożycia małżeńskiego uzasadniającego rozwód lub separację (M. Manowska [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 1, Art. 1–477(16), red. M. Manowska, LEX 2021, Komentarz do art. 441).

Pozwany może zatem przedstawiać dowody i twierdzenia na trwające pożycie małżonków, próbując wykazać na przykład, że trudności w relacji między stronami miały wyłącznie charakter przejściowy, bądź że pomimo zaistnienia określonych trudności, wpływających na przykład na więź duchową, trwają wciąż więzy fizyczne lub ekonomiczne. Warto jednak przytoczyć pogląd wyrażany w orzecznictwie, zgodnie z którym istnieje możliwość uznania za zupełny także takiego rozkładu pożycia, gdy przy niepełnym zaniku określonej więzi intensywność relacji między małżonkami pozwala orzec, że rozkład posiada jednak charakter zupełny. Prawdopodobne są bowiem sytuacje, w których małżonkowie pomimo toczącej się sprawy rozwodowej czy też po ustaniu związku mieszkają wspólnie w jednym lokalu z konieczności ekonomicznej. Wówczas możliwe jest skompensowanie nikłej więzi gospodarczej przez – mającą większe znaczenie dla oceny zupełności rozkładu – intensywność rozpadu wspólnoty uczuciowej i całkowity zanik współżycia fizycznego, co ma miejsce w sytuacji, gdy małżonkowie ze względów obiektywnych prowadzą w szczątkowej postaci wspólne gospodarstwo domowe (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 28 września 2017 roku, sygn. akt ACa 291/17, LEX nr 2390591).

Przepisy k.r.o. wskazują także na negatywne przesłanki rozwiązania małżeństwa przez rozwód. Art. 56 § 2 k.r.o. stanowi, iż rozwód nie jest dopuszczalny, jeśli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Jak tłumaczy się w doktrynie, Sąd prowadzący sprawę jest obowiązany do wydania takiego orzeczenia, które według jego oceny w konkretnej sytuacji najlepiej zabezpieczy dobro dziecka. Ocena dokonywana przez Sąd musi być wieloaspektowa; musi on brać pod uwagę wszelkie okoliczności sprawy (B. Wartenberg-Kempka [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2021, Komentarz do art. 56). Z kolei przesłanka negatywna sprzeczności orzeczenia rozwodu z zasadami współżycia społecznego pozwala uwzględnić przy orzekaniu rozwodu dobro innych osób, niż tylko wspólne małoletnie dzieci małżonków (np. innych dzieci, współmałżonka), a także inne wartości i okoliczności (Wyrok Sądu Najwyższego z 9 października 1998 roku, sygn. akt III CKN 573/98, LEX nr 1214449). Trzeba przy tym podkreślić, że wskazanego paragrafu nie można stosować w sytuacji, w której dzieci małżonków są już pełnoletnie.

Wreszcie trzecia przesłanka negatywna została wskazana w art. 56 §3 k.r.o. –  przepis ten stanowi, iż rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Zrealizowanie tej przesłanki wymaga zatem wystąpienia dość szczególnych okoliczności sprawy.

Podsumowując, podstawowymi narzędziami obrony pozwanego, dążącego do utrzymania małżeństwa, są, co do zasady, powołanie się na opisane powyżej negatywne przesłanki rozwiązania małżeństwa przez rozwód  (o ile stan faktyczny sprawy przystaje do warunków opisanych w art. 56 § 2 i §3 k.r.o.), oraz próba wykazania, że nie doszło do trwałego i zupełnego rozkładu pożycia. Praktyka pokazuje, że działania dążące do obalenia tej pozytywnej przesłanki, są często niecelowe bądź niepoparte stosownymi argumentami i dowodami – strona występująca do Sądu o orzeczenie rozwodu, niejednokrotnie dysponuje już popartymi rzeczowo twierdzeniami, iż nie ma perspektyw na reaktywowanie pożycia małżeńskiego.