Różnice pomiędzy skargą pauliańską, a uznanie czynności za bezskuteczną w prawie upadłościowym
Bezskuteczność czynności prawnych to instytucja, która ma na celu ochronę masy upadłości przed czynnościami dokonanymi przez upadłego przed ogłoszeniem upadłości, które mogłyby uszczuplić jej przyszłą substancję. W praktyce często się zdarza, że dłużnik przewidując grożącą mu upadłość dokonuje różnych niekorzystnych rozporządzeń składnikami swojego majątku, co w konsekwencji może udaremnić albo ograniczyć zaspokojenie jego wierzycieli.
Przepisy ustawy Prawo upadłościowe przewidują katalog czynności, które są bezskuteczne względem masy upadłości z mocy samego prawa. Zgodnie z art. 127 ustawy bezskuteczne w stosunku do masy upadłości są czynności prawne dotyczące rozporządzenia majątkiem upadłego, które zostały dokonane w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, jeżeli dokonane zostały nieodpłatnie albo odpłatnie, ale wartość świadczenia upadłego przewyższa w rażącym stopniu wartość świadczenia otrzymanego przez upadłego lub zastrzeżonego dla upadłego lub dla osoby trzeciej. Te same kryteria oceny stosuje się do zawartych ugód sądowych, uznania powództwa czy zrzeczenia się roszczenia.
Bezskuteczne są również zabezpieczenie i zapłata długu niewymagalnego dokonane przez upadłego w ciągu sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, chyba że uznane zostaną za skuteczne wobec braku wiedzy o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości.
Czynność uznana za bezskuteczną
Uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela następuje – jak stanowi art. 531 k.c. – w drodze powództwa lub zarzutu. Dokonanie przez dłużnika, w określonych przez ustawę okolicznościach, czynności prawnej, wskutek której stał się niewypłacalny lub stał się niewypłacalny w wyższym stopniu niż był uprzednio, godzi w możliwość zaspokojenia się wierzyciela z majątku dłużnika. Skarga pauliańska pozwala przeciwdziałać takim skutkom dokonanej czynności. Wzmacnia ochronę wierzytelności przez rozszerzenie uprawnienia wierzyciela do przymusowego zaspokojenia wierzytelności z majątku dłużnika o możliwość prowadzenia egzekucji w celu zaspokojenia wierzytelności z określonych przedmiotów, które w następstwie dokonanej czynności prawnej weszły w skład majątku osoby trzeciej (wyrok SN z 15 lutego 2007 r., II CSK 452/06, OSNC 2008, nr A, poz. 20). Powództwo powinno być wytoczone przeciwko osobie trzeciej, która wskutek czynności prawnej dłużnika uzyskała korzyść majątkową. Osoba trzecia, która wskutek tej czynności uzyskała korzyść majątkową, zachowuje legitymację bierną także wtedy, gdy przed doręczeniem pozwu rozporządziła uzyskaną korzyścią na rzecz innej osoby (uchwała SN z 24 lutego 2011 r., III CZP 132/10, OSNC 2011, nr 10, poz. 112)2. Osoba ta może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela żądającego uznania czynności za bezskuteczną (art. 533 k.c.) także przez wskazanie realnie służącej zaspokojeniu wierzytelności dłużnika, jeżeli nie ma wątpliwości, że doprowadzi ona do zaspokojenia wierzyciela (wyrok SN z 16 marca 2006 r., III CSK 8/06, OSNC 2006, nr 12, poz. 207).
Skarga pauliańska, czyli powództwo o uznanie czynności za bezskuteczną
Coraz częściej się zdarza, iż ludzie których sytuacja finansowa staje się niekorzystna, wyprzedają swój majątek, starają się go ukryć lub wyzbyć się go, tak aby nie stał się przedmiotem zainteresowania Komornika Sądowego w postępowaniu egzekucyjnym, a tym samym aby ich wierzyciele nie mieli z czego zaspokoić swoich roszczeń. Najczęściej w próbie udaremnienia egzekucji dokonuje się sprzedaży majątku lub przeniesienia własności w drodze darowizny na rzecz osób bliskich. W taki sposób majątek zmienia właściciela jedynie „na papierze”, a dłużnicy myślą: „to już teoretycznie nie moje, więc Komornik tego nie zajmie”. Czy jednak na pewno?
Zgodnie z obowiązującymi przepisami Kodeksu Cywilnego
- Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.
- Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.
- Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
- Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
- Jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
- Jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny.
Czynność prawna, która jest bezskuteczna w stosunku do masy upadłości powoduje obowiązek zwrotu do masy upadłości tego, co wskutek tej czynności ubyło z majątku upadłego lub do niego nie weszło. Jeżeli przekazanie w naturze nie jest możliwe, do masy upadłości wpłaca się równowartość w pieniądzu. Możliwa jest też zapłata różnicy między wartością rynkową świadczenia dłużnika z dnia zawarcia umowy, a wartością świadczenia otrzymanego przez dłużnika.
Wymienione powyżej przesłanki uznania czynności za bezskuteczną powodują, że podmiot dokonujący transakcji z upadłym powinien dokonać dokładnej analizy istniejących powiązań oraz rynkowości ustalonych cen, aby wykluczyć ryzyko zwrotu majątku do masy upadłości. Chętnie wesprzemy Państwa w takich sytuacjach i dokonamy analizy zaistniałego stanu faktycznego oraz jego oceny prawnej.
Jeśli są Państwo zainteresowani całkowitym oddłużeniem i przeprowadzeniem upadłości konsumenckiej, zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią:
telefon: 12 307 14 04
email: matyasik@kancelaria-bonaartis.pl